Het is gratis, kan de hele dag en zorgt gegarandeerd voor een goed gevoel. Maar toch is dankbaarheid voor veel mensen lastig te omarmen. Waarom moeten we dit onderwerp serieus nemen? En kan een module daarbij helpen?
Als experts het ergens over eens zijn, dan is het dat dagelijks even stilstaan bij iets waar je dankbaar voor bent, goed voor je is. Dankbaarheid zorgt ervoor dat iemand zich goed voelt, positiever in het leven staat en ook anderen beter emotioneel kan steunen, bleek onder meer uit onderzoek van twee Amerikaanse hoogleraren.
Desondanks staan we niet vaak stil bij het onderwerp, vertelt Lilian Jans-Beken. Zij promoveerde vorig jaar aan de Open Universiteit op het onderwerp dankbaarheid en psychische gezondheid. “We leven in een individualistische maatschappij, waarin alles onze eigen verantwoordelijkheid is. Ons geluk, succes en gezondheid. Als je dat in relatie ziet met dankbaarheid, dan is er een mate van afhankelijkheid nodig. Als ik iemand ergens dankbaar voor moet zijn, dan accepteer ik automatisch dat ik iets niet kon of had.” Die nederigheid, het accepteren dat iets of iemand je in een behoefte voorziet, dat is een belangrijk onderdeel van dankbaarheid, aldus Jans-Beken.
“Toegeven dat je hulp nodig hebt is daarom lastig voor veel mensen. Als ik zelf verantwoordelijk ben voor mijn geluk en succes, wat gebeurt er dan als ik iets niet zelf kan? We denken dat anderen er iets van vinden.” Jans-Beken is ervan overtuigd dat mensen altijd bereid zijn om elkaar te helpen, maar het is in onze cultuur geslopen dat hulp vragen niet gepast is.
Stilstaan bij het onderwerp
De module Dankbaarheid van Minddistrict biedt handvatten voor iemand die zichzelf wil trainen in het vaker stilstaan bij het onderwerp. In de module, die op de website van GGZ Noord-Holland gratis wordt aangeboden (https://www.ggz-nhn.nl/zelfhulp), wordt met hulp van een dagboek het nadenken over dankbaarheid getriggerd. Zo worden er vragen gesteld over hoe je bedenkt waar je dankbaar voor bent. Het helpt dan bijvoorbeeld om iets te kiezen waar je daadwerkelijk controle over hebt, aldus Jans-Beken. “Zeg dan dus niet: ik ben blij dat de zon schijnt, maar: ik ben een wandeling gaan maken omdat de zon schijnt. Je kan dankbaar zijn voor een vriend, maar het is beter om dankbaar te zijn voor de vriendschap die jullie onderhouden en die je daarom waardeert.”
De volgende stap in de module is het stilstaan bij de vraag waarom je dankbaar bent voor die fijne wandeling, of die vriendschap. Het is daarnaast ook mogelijk om een negatieve ervaring te koesteren, zo benadrukt de module. “Iemand die dankbaarheid echt onder de knie heeft, kan ook blij zijn met negatieve ervaringen. Alles zorgt voor lessen in het leven, dus overal is iets van te leren.” Deze dankbaarheid komt vaak niet meteen nadat er iets naars is gebeurd, maar na verloop van tijd, aldus Jans-Beken. “Het lukt deze groep beter om het grotere geheel in het vizier houden. Dat is echt dankbaarheid 2.0.”
De module vraagt vervolgens om drie zogenoemde dankbaarheidservaringen op te schrijven in een online dagboek. Door dit te doen wordt het allemaal wat concreter en duidelijker in je hoofd. Na het afronden van de module is het de kunst om een vast moment in je dag of week in te bouwen waarop je even stilstaat bij een dankbaarheidservaring.
Opschrijven of tweeten
Het dagboek is de bekendste manier om dankbaarheid te trainen. Daarbij is het belangrijk om een vorm te kiezen die bij je past, aldus Jans-Beken. “Sommige mensen schrijven het elke ochtend op, anderen in de avond.” Zelf vindt de expert het opschrijven niet leuk, dus zet ze het regelmatig op Twitter. (https://twitter.com/GratitudeNL) Het helpt daarnaast te weten of je wekelijks of dagelijks iets op wil schrijven. “Dit zorgt er ook voor dat je anders naar je omgeving gaat kijken. Je bent er al een beetje mee bezig gedurende de dag of week en kijkt daarom beter naar wat er om je heen gebeurt. Dat wordt dan vanzelf weer een gewoonte.”
Als dit soort positieve psychologische interventies bij je passen, dan levert het je echt wat op, benadrukt Jans-Beken. “Er zijn ook onderzoeken naar de effecten van dankbaarheidsoefeningen bij depressie. Maar bij deze groep is er het gevaar dat mensen erop achteruit gaan. Ze vinden het moeilijk om open te staan voor de omgeving en zijn erg met zichzelf bezig, dus lukt het ze soms niet om ervaringen op te schrijven. Daarom wordt het een faalervaring: dit kan ik ook al niet. Het moet dus bij je passen.”
Ook mensen met een psychische of fysieke aandoening of een behoefte aan een leefstijlverandering, kunnen gebaat zijn bij dankbaarheidsoefeningen. “Maar ik zou wel aanraden om dit samen met een psycholoog of begeleider op te pakken, zodat het met zorg gedaan wordt en er iemand meekijkt.”
Feit blijft dat dankbaarheid voor positieve gevoelens zorgt, waardoor we ons prettig en blij voelen. Die gevoelens kunnen gericht zijn op onszelf, maar ook op anderen, legt Jans-Beken uit. “Het kan zorgen voor een besef dat sociale steun belangrijk is, waardoor relaties versterken. Je besluit te investeren in iemand, misschien omdat die persoon je iets heeft gegeven. Jij wil vervolgens iets terugdoen. Die wederkerigheid zorgt ervoor dat de betrokkenheid in de relatie verdiept.”